Μοναξιά μας, όλη…

Τι να γράψεις τούτο το κρύο και βροχερό πρωινό του Δεκέμβρη;

… Κι ένας μοναχικός σπουργίτης που είχε κουρνιάσει στη βουκαμβίλια του μπαλκονιού και τιτίβιζε ασταμάτητα, πέταξε κι αυτός μακριά, όταν έφτασα ως την τζαμόπορτα για να τον δω… Φαεινές ιδέες…

Μοναξιά μας, όλη…

Τι να γράψεις;…

Για τον Πασκουάλε; Για τη μοναξιά του; Την οργή του; Την απελπισία του; Την παραίτησή του; Την αυτοτιμωρία του; Το «κλείσιμό» του;

Πασκουάλε. Κάπου στην Καμπανία. Στις γειτονιές της Νάπολης. Μόδιστρος. Απ’ τους φτωχούς. Ράφτης. Μάστορας με το ψαλίδι, τις καρφίτσες, τα πατρόν, τα υφάσματα, τα υλικά της τέχνης του.

Τον ξέρετε όσοι είδατε την ταινία «Γόμορρα» του Ματέο Γκαρόνε, τη βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο. Του επικηρυγμένου από την Καμόρρα Ρομπέρτο Σαβιάνο. Στον σύγχρονο κόσμο, δεν «εκδίδουν» φετφάδες μόνον οι μουλάδες…

Διάβασα το βιβλίο την προπερασμένη εβδομάδα και την περασμένη είδα και την ταινία. Όσον αφορά την -πραγματική- ιστορία του Πασκουάλε, υπάρχουν κάποιες διαφορές ανάμεσα στη διήγηση του βιβλίου και σ’ εκείνη της ταινίας.

Συνοπτικά:

Πασκουάλε. Ένας φτωχός μεροκαματιάρης ράφτης κάπου στην Καμπανία. Δουλεύει από μικρό παιδί σε μια βιοτεχνία. Φασόν για τους ιταλικούς οίκους υψηλής ραπτικής. Ναι, για τους διάσημους ιταλικούς οίκους…

Το πώς αυτές οι «ανύπαρκτες» βιοτεχνίες ράβουν για τους Οίκους είναι μια άλλη ιστορία. Περιγράφεται λεπτομερειακά στο βιβλίο. Στην ταινία υπάρχει μόνον η σκηνή με τον «πλειστηριασμό» στη σχολική αίθουσα, και τους αριθμούς που γράφονται στον μαυροπίνακα…

«Ανύπαρκτες»; Ναι. Δεν έχουν «βιβλία», δεν είναι εγγεγραμμένες στα οικεία επιμελητήρια, δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς [δανείζονται απ’ την Καμόρρα], δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τις υπηρεσίες του ιταλικού κράτους. Πολύ απλά δεν υφίστανται. Επισήμως. Όμως υπάρχουν. Τουλάχιστον για τους οίκους υψηλής ραπτικής. Και για όσους δουλεύουν σ’ αυτές 12, 14, 16 ώρες τη μέρα για 400, 500, 600 ευρώ το μήνα…

Κάποιο βράδυ, ο Πασκουάλε, ο ράφτης Πασκουάλε, ο άριστος μάστορας με τον μισθό των 600 ευρώ τον μήνα, έκατσε να χαζέψει στην τηλεόραση.

Και πάνω στο ζάπινγκ, «κοκκάλωσε». Ο Πασκουάλε…

Τελετή απονομής των Όσκαρ. Οι σταρ προσέρχονται στο θέατρο. Φλας, τηλεοπτικές κάμερες, δημοσιογράφοι, φαν.

Και η εκθαμβωτική Αντζελίνα Τζολί φορώντας ένα σύνολο από λευκό σατέν.

[Στην ταινία εμφανίζεται η Σκάρλετ Γιόχανσον. Η -πραγματική- ιστορία του βιβλίου αναφέρει την Α. Τζολί…]

Η Αντζελίνα Τζολί περπατούσε πάνω στο κόκκινο χαλί φορώντας ένα σύνολο από λευκό σατέν. Παραγγελία σε κάποιον οίκο υψηλής ραπτικής της Ιταλίας…

Και ραμμένο από τον Πασκουάλε. Σε μια «μαύρη» βιοτεχνία στο Αρζάνο.

Του είχαν στείλει τις αναλογίες. «Αυτό πάει στην Αμερική» του είπαν. Ηξεραν για ποιον προορίζονταν, αλλά κανείς δεν τον είχε προειδοποιήσει.

«Αυτό πάει στην Αμερική»…

«Θυμόταν ακόμα αυτό το λευκό ταγιέρ», γράφει ο Ρ. Σαβιάνο. «Θυμόταν ακόμη τα μέτρα, όλα τα μέτρα. Το κόψιμο στο λαιμό, τα χιλιοστά στους καρπούς. Και το παντελόνι. Είχε περάσει τα χέρια του στους σωλήνες των ποδιών και θυμόταν ακόμη το γυμνό σώμα που κάθε ράφτης φαντάζεται. Ένα γυμνό χωρίς ερωτισμό, σχεδιασμένο πάνω σε ψεύτικους μυς, σε πήλινα οστά…»

Κι ο Πασκουάλε μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης ένιωσε μόνον οργή. Γιατί κανείς δεν θα αναγνώριζε το έργο των χεριών του. Γιατί κανείς δεν θα τον πίστευε αν έλεγε «αυτό το ρούχο το έφτιαξα εγώ».

Ο Πασκουάλε δεν έκλεισε την τηλεόραση.

Ούτε την πόρτα του σπιτιού έκλεισε βγαίνοντας.

Είχε «κλειστεί» ο ίδιος…

Παράτησε τη ραπτική. Κι έγινε οδηγός νταλίκας. [Στην ταινία αναφέρεται ότι ήταν ήδη οδηγός νταλίκας όταν είδε τη Γιόχανσον…]

Ο Ρομπέρτο Σαβιάνο συνάντησε τον Πασκουάλε δυο μήνες μετά. «Ο καλύτερος ράφτης του κόσμου οδηγούσε τα φορτηγά της Καμόρρα…», γράφει. «Τα χέρια του ήταν κόκκινα, οι κόμποι των δαχτύλων του γδαρμένοι. Όπως όλων των φορτηγατζήδων που κρατάνε για ώρες το τιμόνι, με τα χέρια να παγώνουν και την κυκλοφορία να διακόπτεται…»

Οι δυό τους έφαγαν μαζί. Κι όταν ο Πασκουάλε σηκώθηκε να χαιρετήσει έναν φίλο του, ο Ρομπέ άνοιξε το πορτοφόλι του Πασκουάλε, από το οποίο εξείχε μια φωτογραφία. Ένα «εξώφυλλο με την Αντζελίνα Τζολί ντυμένη στα λευκά, με το σύνολο που είχε ράψει ο Πασκουάλε. Το σακάκι φορεμένο κατάσαρκα. Χρειαζόταν ταλέντο για να την ντύσεις χωρίς να την κρύβεις. Το ύφασμα έπρεπε να ακολουθεί το σώμα, να είναι σχεδιασμένο έτσι που να διαγράφονται οι κινήσεις…»

Η φωτογραφία που είχε ο Πασκουάλε στο πορτοφόλι του ίσως ήταν αυτή:

Ή αυτή:

Ή αυτή:

[Οι φωτό είναι από την τελετή των Όσκαρ το 2001…]

* * *

Ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο, Γόμορρα [μετ. Μαρία Οικονομίδου, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2008, πρώτη έκδοση στα ιταλικά 2006].

Ο Ρομπέ αναφέρεται στον Τσιπριάνο, φίλο του ιερέα δον Πεππίνο Ντιάνα, ο οποίος είχε δολοφονηθεί το 1994 μέσα στην εκκλησία του, επειδή είχε αντιταχθεί στην Καμόρρα…  Ήταν 35 ετών.

* * *

«Αυτός κλείστηκε!»

Είχα ακούσει να μιλούν για ένα φίλο από τα νεανικά χρόνια του δον Πεππίνο, τον Τσιπριάνο, που είχε γράψει ένα λόγο για να διαβαστεί στην κηδεία, ένα λίβελο εμπνευσμένο από μια ομιλία του δον Πεππίνο, αλλά εκείνο το πρωί δεν είχε τη δύναμη ούτε να κινηθεί.

Είχε φύγει από το χωριό πριν από πολλά χρόνια, ζούσε στα περίχωρα της Ρώμης, είχε αποφασίσει να μην ξαναπατήσει το πόδι του στην Καμπανία.

Μου είχαν πει ότι ο πόνος για το θάνατο του δον Πεππίνο τον είχε καθηλώσει στο κρεβάτι επί μήνες.

Όποτε ρωτούσα γι’ αυτόν, μια θεία του απαντούσε συστηματικά και με τον ίδιο πένθιμο τόνο:

«Κλείστηκε. Ο Τσιπριάνο πλέον κλείστηκε!»

Κάθε τόσο κάποιος κλείνεται. Έπειτα σ’ αυτά τα μέρη δεν είναι σπάνιο να ακουστεί κάτι τέτοιο. Όποτε ακούω ετούτη την έκφραση, μου έρχεται στο νου ο Τζουστίνο Φορτουνάτο, ο οποίος στις αρχές του προηγούμενου αιώνα -για να γνωρίσει την κατάσταση των χωριών της νότιας οροσειράς των Αππεννίνων- είχε περπατήσει επί μήνες, περνώντας απ’ όλα, μένοντας στα σπίτια των ξωμάχων, ακούγοντας τις μαρτυρίες των πιο εξοργισμένων χωρικών, μαθαίνοντας τι είδους φωνή και οσμή είχε το ζήτημα του Νότου.

Όταν αργότερα έγινε γερουσιαστής, επέστρεψε σ’ αυτά τα χωριά και ζητούσε να μάθει νέα για τα άτομα που είχε συναντήσει πριν από χρόνια, για τα πιο μαχητικά, που θα ήθελε να τα εμπλέξει στα ανανεωτικά πολιτικά του σχέδια.

Συχνά όμως οι συγγενείς τού απαντούσαν: «Αυτός κλείστηκε!»

Να κλειστείς, να σωπάσεις, σχεδόν να βουβαθείς, μια επιθυμία να διαφύγεις μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό, να σταματήσεις να ξέρεις, να καταλαβαίνεις, να πράττεις. Να σταματήσεις να αντιστέκεσαι, μια επιλογή ασκητισμού που αποφάσισες ένα λεπτό προτού υποκύψεις στους συμβιβασμούς του πραγματικού.

Και ο Τσιπριάνο είχε κλειστεί.

Μου διηγήθηκαν στο χωριό ότι είχε αρχίσει να κλείνεται από τότε που παρουσιάστηκε σε μια συνέντευξη εργασίας για να προσληφθεί ως υπεύθυνος ανθρωπίνων πόρων σε μια εταιρεία αποστολών του Φροζινόνε. Διαβάζοντας το βιογραφικό του δυνατά, ο εξεταστής σταμάτησε στον τόπο μόνιμης κατοικίας.

«Α, κατάλαβα από πού κατάγεστε! Από το χωριό εκείνου του διάσημου αρχιμαφιόζου… του Σάντοκαν, έτσι δεν είναι;»

«Όχι, είναι το χωριό του Πεππίνο Ντιάνα!»

«Ποιου;»

Ο Τσιπριάνο σηκώθηκε από την καρέκλα του κι έφυγε. Για να ζήσει, δούλευε ένα περίπτερο στη Ρώμη…