David Rolfe Graeber:»Είμαστε όλοι κομμουνιστές! (Τις περισσότερες φορές)»

D. Graeber (φωτο: B-Fest)

Με τον αναρχικό ανθρωπολόγο David Graeber είχαμε ασχοληθεί σε ένα ποστάκι πριν από τρία χρόνια [«να πήξει ο χρόνος και να ‘ναι το τραύμα του μια αόρατη ουλή, μια λεπτή γραμμή πάνω στο δέρμα του κόσμου»… Πώς περνάνε;!], με αφορμή ένα βιβλίο του που είχε μεταφραστεί τότε στα ελληνικά. [ποστάκι: Πόσοι ψηφοφόροι χρειάζονται για ν’ αλλάξουν μια λάμπα;]

Τα βιβλία του που κυκλοφορούν μεταφρασμένα στα ελληνικά είναι πλέον δύο… Επίσης, ο Graeber μάς επισκέφτηκε πρόσφατα και μίλησε στο B-Fest, το Διεθνές Αντιεξουσιαστικό Φεστιβάλ της εφημερίδας Βαβυλωνία. Φυσικά, δεν μίλησε μόνο στο B-Fest. Έδωσε και μία συνέντευξη στο καλό ιστολόγιο Σχολιαστές Χωρίς Σύνορα [Ένας αναρχικός καθηγητής στο Γέηλ-Συνέντευξη του David Graeber, βίντεο στα αγγλικά (στο ίδιο ιστολόγιο μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το βιβλίο του Κίνημα, Βία, Τέχνη και Επανάσταση)].

O Graeber συνομίλησε επίσης και με την συντακτική ομάδα του Κοντέινερ της Ελευθεροτυπίας [τ. 8, Ιούνιος 2010]. Ακολουθεί η σχετική συζήτηση. Διάφορα ενδιαφέροντα…

ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ! (ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΟΡΕΣ)

_Μια συνομιλία της συντακτικής ομάδας του Κοντέινερ με τον David Rolfe Graeber,
http://www.gold.ac.uk/anthropology/staff/d-graeber/

Ο David Rolfe Graeber είναι Αμερικανός ανθρωπολόγος και αναρχικός. Έχει δiδαξει ανθρωπολογία στο πανεπιστήμιο του Yale, με το οποίο ήρθε σε σύγκρουση και έφυγε το 2007, λόγω κυρίως των κοινωνικών του αγώνων που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την οργάνωση των διαδηλώσεων ενάντια στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ το 2002. Έχει γράψει, ανάμεσα σε άλλα, τα βιβλία «Αποσπάσματα μιας αναρχικής ανθρωπολογίας», και «Κίνημα, Βία, Τέχνη και Επανάσταση», που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Στάσει Εκπίπτοντας».

Τον συναντήσαμε στην Αθήνα επ’ ευκαιρία της πρόσκλησής του στο B-FEST. Παραθέτουμε κάποια (μικρά) αποσπάσματα από τη συζήτηση. Έπεται συνέχεια.

κοντέινερ: Αναρωτιόμαστε πώς είναι η κατάσταση στα πανεπιστήμια των Η.Π.Α. Υπάρχουν πολλοί άλλοι καθηγητές που αυτο-προσδιορίζονται ως αναρχικοί;

D. Graeber: «Στα πανεπιστήμια μπορεί να συναντήσει κανείς πολλούς καθηγητές που είναι μαρξιστές αλλά σπανίως κάποιους που είναι αναρχικοί. Αναρωτήθηκα γι’ αυτό αρκετό καιρό. Ο μαρξισμός είναι μια κοινωνική θεωρία, επομένως είναι δυνατό να ασχολείσαι με τη μαρξιστική θεωρία αλλά να μην εμπλέκεσαι με την πολιτική. Όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο να υποστηρίζεις ότι είσαι αναρχικός και να μην έχεις κάποιου είδους πολιτική δράση.

Κι αυτό γιατί κατά την άποψη μου, ενώ ο μαρξισμός μπορεί να ιδωθεί σαν ένας θεωρητικός διάλογος πάνω στην επαναστατική στρατηγική, ο αναρχισμός αφορά σε μια ηθική συζήτηση πάνω στην επαναστατική πρακτική.

Η ιδέα της διαμαρτυρίας και της διεκδίκησης αιτημάτων, που οπουδήποτε αλλού στον κόσμο θεωρείται κύριο στοιχείο της δημοκρατίας, στις ΗΠΑ εκλαμβάνεται σαν κάτι που υποσκάπτει την ίδια την ακαδημαϊκή ελευθερία. Πολύ παράξενο!

Παρατηρούμε ότι υπάρχει μια γενικότερη κρίση για τη φύση της ίδιας της εκπαίδευσης, κάτι που αποτυπώνεται στο κύμα των πανεπιστημιακών καταλήψεων, ιδιαίτερα στην Καλιφόρνια.

Για παρόμοιους λόγους το ίδιο κύμα εξαπλώνεται και στην Αγγλία, καθώς στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης το πανεπιστήμιο γίνεται ο πρώτος στόχος περικοπών. Ίσως να γνωρίζετε τι συμβαίνει στο πανεπιστήμιο του Middlessex που αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό κατάληψη. Πιστεύω πως τα γεγονότα εκεί θα αποδειχθούν πολύ σημαντικά γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια η φύση του πανεπιστημίου, ο σκοπός ολόκληρου του πανεπιστημιακού συστήματος. Εκεί προσπάθησαν να καταργήσουν ολόκληρο το τμήμα φιλοσοφίας και στην ουσία το καταφέρανε. Το τμήμα ήταν ένα από τα καλύτερα της Αγγλίας, πάντως σίγουρα το καλύτερο τμήμα του πανεπιστημίου-βάσει του δικού τους νεοφιλελεύθερου συστήματος αξιολόγησης! Αλλά παρ’ όλα αυτά αποφάσισαν να το καταργήσουν.

Κάποιοι προσπαθούν να αλλάξουν τον τρόπο που αξιολογούνται τα πανεπιστημιακά προγράμματα, το πώς κατανέμονται οι πόροι. Είναι δυστυχώς οι ίδιοι άνθρωποι που έδειξαν τόσο δραματικά ότι είναι τελείως ανάξιοι να εκτιμήσουν αξίες, δηλαδή οι τραπεζίτες που μας οδήγησαν στη σημερινή κρίση. Είναι οι ίδιοι που καλούνται από τα πανεπιστήμια για να καθορίσουν τι έχει αξία και τι όχι. Φαίνεται παρανοϊκό. Αλλά αυτό που συμβαίνει είναι πως πρόκειται περί μιας ευθείας επίθεσης σε κάθε πιθανή πηγή προσφοράς ενός εναλλακτικού σύστηματος αξιών. Επίθεση σε όποιο θεσμό επεξεργάζεται διαφορετικούς τρόπους αποτίμησης των κοινωνικών αξιών, εκτός του πλαισίου του χρεοκοπημένου νεο-φιλελεύθερου μοντέλου».

κοντέινερ: Θα θέλαμε να μας μιλήσετε γι’ αυτό που ονομάζετε προ-απεικονιστικές πολιτικές πρακτικές (prefigurative politics), δηλαδή, εάν καταλαβαίνουμε σωστά, τις εναλλακτικές πρακτικές και διαδικασίες (όπως π.χ. τις λαϊκές συνελεύσεις) που απεικονίζουν τον τρόπο λειτουργίας μιας διαφορετικής κοινωνίας.

Πώς όμως μπορούν οι προ-εικονιστικές πρακτικές που περιγράφετε να συμβολοποιηθούν και να επικοινωνηθούν; Χρειαζόμαστε ίσως μια νέα γλώσσα, νέους κώδικες ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να τις κατανοήσουν; Στις μετωπικές αντιπαραθέσεις οι εικόνες και ο συμβολισμός της βίας είναι εμφανείς, όμως στις περιπτώσεις που αναφέρεστε λείπουν. Πώς αναπαριστώνται αυτές οι πρακτικές ειδικά εντός της κοινωνίας των Μέσων;

D.G.: «Πιστεύω πως η φράση-κλειδί για την κατανόηση της άμεσης δράσης είναι η φράση της Ένωσης Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου ( Industrial Workers of the World) “φτιάχνοντας μια νέα κοινωνία μέσα στο κέλυφος της παλιάς”. Η διαφορά μεταξύ της διαμαρτυρίας και της άμεσης δράσης, είναι πως όταν διαμαρτύρεσαι έχεις αιτήματα και κατά κάποιον τρόπο εμπλέκεσαι άμεσα με τις δομές εξουσίας, ακόμα και όταν τις κατακρίνεις ή απαιτείς από μια κυβέρνηση να παραιτηθεί – ακόμα και τότε ζητάς κάτι. Στην περίπτωση της άμεσης δράσης επιχειρείς να πετύχεις αυτό που θέλεις σαν η εξουσία να μην υπήρχε καν. Δρας δηλαδή σαν να είσαι ήδη ελεύθερος και αν αυτό δεν σου επιτρέπεται τότε βλέπεις πώς θα αντιδράσεις. Για παράδειγμα, δεν βλέπεις την αστυνομία ως εκπρόσωπο της εξουσίας, αλλά σαν ανθρώπους με στολή. Αντιδράς σε περίπτωση βίας όπως απέναντι στον οποιονδήποτε δρούσε εναντίον σου με βίαιο τρόπο. Αυτό καθιστά τις διαπροσωπικές σχέσεις σημαντικότερες από τις σχέσεις εξουσίας.

Όταν οι άνθρωποι συμμετέχουν ενεργά αλλάζει η αντίληψή τους για το τι είναι εφικτό. Η οπτική σου αλλάζει όταν βλέπεις ανθρώπους να συζητάνε και να καταλήγουν σε αποφάσεις χωρίς κάποιος να “διευθύνει” τη συζήτηση. Είναι όμως δύσκολο να επικοινωνήσεις μια τέτοια εμπειρία. Με τα ΜΜΕ είναι πιο εύκολο να επικοινωνήσεις μια αρνητική εμπειρία, όπως π.χ., πως το ΔΝΤ είναι ο κοινός εχθρός, αλλά είναι σχεδόν αδύνατον να περάσεις μια θετική. Ο κόσμος δεν γνώριζε καν πως υπάρχουν συγκεκριμένες εναλλακτικές πρακτικές, αλλά μέσω μιας διαδικασίας “επι-μόλυνσης” μέσα από τη συνεχή έκθεση στις νέες αυτές μορφές απέκτησε προσωπικές εμπειρίες σε σημείο που ακόμα και φιλελεύθερες οργανώσεις να χρησιμοποιούν πλέον αναρχικές αρχές στην οργάνωση τους. Πάντως είναι ένα δύσκολο πρόβλημα το πώς μπορούμε να το εκφράσουμε όλο αυτό.

Έχετε δίκιο όταν λέτε πως χρειαζόμαστε μια νέα γλώσσα. Σκεφτόμουν το παράδειγμα του “κομμουνισμού” ως πολύ χαρακτηριστικό. Στην πλέον κοινή και αποδεκτή χρήση ο κομμουνισμός ταυτίζεται με τη Σοβιετική Ένωση ή την Κομουνιστική Κίνα και αναφέρεται σε ένα ολοκληρωτικό σύστημα που ήταν από πολλές πλευρές αναποτελεσματικό. Και έτσι απορρίπτεται αυτόματα. Αλλά αν κοιτάξεις προσεκτικά, η βασική αρχή του κομμουνισμού “από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητες του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του” είναι πολύ πρακτική και αποτελεσματική. Έτσι όταν απομακρυνθούμε από τον “μυθικό κομμουνισμό” από την ιδέα δηλαδή πως κάποτε θα υπάρξει μια κοινωνία οργανωμένη στη βάση μιας μοναδικής αρχής –λες και υπήρξε ποτέ μια τέτοια κοινωνία– και συγκεντρωθούμε σε μικρότερης κλίμακας οικονομίες, τότε παρατηρούμε πως τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι πράγματι δρουν στη βάση αυτού του κομμουνιστικού αξιώματος. Ακόμα και αν δουλεύεις σε ένα γραφείο, σε μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, όταν ένας συνάδελφος σου ζητήσει να του δώσεις ένα κλειδί ή ένα εργαλείο δεν του απαντάς “τι έχω να κερδίσω αν στο δώσω” αλλά απλά του το δίνεις γιατί ο άλλος το έχει ανάγκη και εσύ μπορείς να του το παραχωρήσεις. Οι περισσότερες οικογένειες, στην πραγματικότητα τα περισσότερα κοινωνικά σχήματα λειτουργούν κατά βάση κομμουνιστικά. Επομένως ναι, πρέπει να ξαναγυρίσουμε στη γλώσσα και να δείξουμε ότι στην πραγματικότητα όλοι είμαστε κομμουνιστές τις περισσότερες φορές. Θα μετατόπιζε τις αντιλήψεις μας ριζικά.»

ΥΓ. Και μια και είμαστε στο Κοντέινερ, μην ξεχάσετε να διαβάσετε και το κείμενο «Κυματομορφή: Μια συνοπτική ιστορία» ενός γνωστού και εξαιρετικού ιστολόγου [σουρπράιζ!], με αναφορές, μεταξύ άλλων, στον Karatani και στον Kondratieff, για όσους ασχολείσθε με τους οικονομικούς κύκλους, βεβαίως-βεβαίως…