2008: Η ηρωικότερη στιγμή του καπιταλισμού

Sebastian Vrancx (1573-1647): Στρατιώτες λεηλατούν αγρόκτημα

«Το πάρτι τελείωσε!» δηλώνει αυτάρεσκα και με ύφος χιλίων καρδιναλίων η Νάνσι Πελόσι, πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, αναφερόμενη στην «κρίση» του χρηματοοικονομικού συστήματος και εκδηλώνοντας την ικανοποίησή της για το διακομματικά προτεινόμενο σχέδιο νόμου που θα βγάλει την αγορά από την «κρίση».

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, μιλώντας στην Μπούντεσταγκ, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Πέερ Στάινμπρυκ διακηρύσσει, με ύφος χιλίων Λουθήρων, «το τέλος του Αμερικανικού Αιώνα».

Η ανθρωπότητα έχει να ζήσει τόσο… δραματικές στιγμές από την εποχή των εμφυλίων [θρησκευτικών] πολέμων του 16^ου αιώνα. Γιατί την εποχή εκείνη τίθεται το ερώτημα που θα οδηγήσει στη «γένεση του καπιταλιστικού σχεδίου [ή φιλελεύθερου, ή οικονομικού, όροι συνώνυμοι και οι τρεις, κατά τη γνώμη μου»]: «σε ποιες βάσεις είναι δυνατό να ανοικοδομηθεί μια κοινωνία ειρηνευμένη, και άρα εκ νέου διακυβερνήσιμη, από τη στιγμή που είναι παγκοσμίως παραδεκτό ότι καμία θρησκευτική αποκάλυψη δεν είναι πλέον σε θέση να οργανώσει έναν ενιαίο κόσμο;» [Ζ.Κ. Μισεά, Το Αδιέξοδο Άνταμ Σμιθ, σ. 40]

Ποια ήταν, τελικά, η θεμελιώδης βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ο -καπιταλιστικός- κόσμος όπως τον ξέρουμε σήμερα; Μα, το καλώς εννοούμενο ατομικό συμφέρον. Πήριοντ.

* * *

Βρισκόμαστε στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας. Τα εργοστάσια στις «αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας» παράγουν ασταμάτητα αγαθά για ολόκληρο τον πλανήτη. Πολλά και φθηνά. Κι αυτό σημαίνει χαμηλό πληθωρισμό και χαμηλά τραπεζικά επιτόκια. Η μικρή ύφεση του 2001-2002 φαίνεται πολύ μακρινή…

Οι άνθρωποι με το καλώς εννοούμενο ατομικό συμφέρον, που έχουν… αρμέξει για τα καλά, επί μία δεκαετία, τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου, αναζητούν νέους τρόπους… αυτοπραγμάτωσης.

Η αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου θα φέρει σύντομα αποτελέσματα: subprime [ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου]. Οι τράπεζες στις ΗΠΑ αρχίζουν να χορηγούν δάνεια για την αγορά κατοικίας στους πάντες: ισπανόφωνους μετανάστες, μαύρους, λευκούς, της κατώτερης και της μεσαίας τάξης, άτομα μειωμένης δανειοληπτικής αξιοπιστίας και εισοδήματος [υπολογίζεται ότι σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσεται το 25% του πληθυσμού των ΗΠΑ], δίχως εγγυήσεις, δίχως πολλά-πολλά. Οποιοσδήποτε μπορεί να αποκτήσει το σπιτάκι των ονείρων του, κάνοντας πραγματικότητα το Αμερικανικό [του] Όνειρο.

Γιατί υψηλού ρίσκου; Διότι τα δάνεια αυτά μπορεί να αποπληρωθούν μπορεί και όχι… Ένα λελογισμένο ρίσκο, άλλωστε, αποτελεί θεμελιώδες συστατικό του καλώς εννοούμενου ατομικού συμφέροντος: no risk, no profits. Και διότι τα επιτόκια αυτών των στεγαστικών δανείων, αντί του συνηθισμένου 4% κυμαίνονται μέχρι και 14%. Κάποιοι σίγουρα δεν θα μπορέσουν να τα εξοφλήσουν, όμως η οικονομία πάει καλά, ο πληθωρισμός αναμένεται επί σειρά ετών να παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα, αξίζει το ρίσκο…

Αλλά είπαμε: λελογισμένο ρίσκο. Άλλωστε ο Ορθός Λόγος αποτέλεσε αναγκαία και ικανή συνθήκη, βάσει της οποίας απαντήθηκε το θεμελιώδες ερώτημα του 16^ου αιώνα, η απάντηση στο οποίο οδήγησε στην «ολοκληρωτική αναδιοργάνωση της ανθρώπινης κατάστασης» [Μισεά, ό.π.].

Οι μικρές στεγαστικές τράπεζες, για να μειώσουν το ρίσκο τους, «πακετάρουν» κάποια από αυτά τα δάνεια υψηλού ρίσκου και τα πουλούν σε μεγαλύτερες τράπεζες. Αυτές με τη σειρά τους, για να μειώσουν το ρίσκο τους και για να αποκομίσουν και κάποια εύκολα κέρδη, «πακετάρουν» μεγαλύτερο αριθμό δανείων και τα «χαρτοποιούν», πουλώντας τα, με τη σειρά τους, σε άλλες τράπεζες, επενδυτικά κεφάλαια, ασφαλιστικά ταμεία, ιδιώτες… Τα κέρδη είναι καλά για όσους μπαίνουν νωρίς στο παιχνίδι. Κάποια στιγμή όμως όλα τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα του πλανήτη έχουν πια στα χέρια τους μεγάλο αριθμό τέτοιων χαρτιών. Η πυραμίδα έχει «κλείσει» [διότι περί πυραμίδας επρόκειτο…] Δεν μπορεί να κερδίζουν όλοι επ’ άπειρον…

Η υπερπροσφορά δανείων φέρνει, επίσης, την υπερπροσφορά κατοικιών [και λόγω κερδοσκοπίας], οι τιμές των ακινήτων παίρνουν την κατιούσα [η μέση τιμή των κατοικιών στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 20% από τα μέσα του 2006 μέχρι τον Ιούνιο του 2008].

Η αριθμός των νέων κατοικιών που πουλήθηκαν μειώνεται κατά 26,4% το 2007 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ τον Δεκέμβριο του 2007 οι νέες κατοικίες έμειναν κατά μέσο όρο απούλητες για 9,8 μήνες, το μεγαλύτερο διάστημα μετά το 1981.

Τα πρώτα σύννεφα εμφανίζονται το 2006. Εκείνη τη χρονιά, το 12% των οφειλών στην αμερικανική αγορά στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου (subprime) ήταν εκπρόθεσμες εξαιτίας των υψηλών επιτοκίων, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς που είχαν δανειστεί να χάσουν το σπίτι τους. Τα πράγματα συνεχώς χειροτερεύουν. Τον περασμένο Ιανουάριο καθυστερεί την πληρωμή των δόσεων το 21% των δανειοληπτών κι αυτό το ποσοστό ανεβαίνει στο 25% τον Μάιο. Αντίστοιχα αυξάνεται και ο αριθμός των κατασχέσεων.

Τα σπίτια που κατάσχονται πουλιούνται πολύ δύσκολα, ρημάζουν, κι αυτό έχει ως συνέπεια την περαιτέρω μείωση των τιμών στην περιοχή. Και σύμφωνα με στοιχεία του περασμένου Μαρτίου, 8,8 εκατομμύρια ιδιοκτητών κατοικίας [το 10,8% του συνόλου] βρίσκονται ιδιοκτήτες κατοικιών οι υποθήκες των οποίων είναι υψηλότερες από την τρέχουσα τιμή τους. Πολλοί τις εγκαταλείπουν και, φυσικά, σταματούν να πληρώνουν τις δόσεις.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα «χαρτιά». Όλοι πουλάνε, αλλά κανείς δεν αγοράζει πια. Η πυραμίδα «έκλεισε», η φούσκα των subprime έσκασε. Τα «χαρτιά» δεν αξίζουν πια ούτε το χαρτί πάνω στο οποίο είναι τυπωμένα.

Τα «κανόνια» θα αρχίσουν να σκάνε στις αρχές του 2007. Πρώτα θύματα οι μικροί «παίκτες». Σιγά-σιγά τα κανόνια και ο αχός τους θα πλησιάσουν προς την Wall Street και θα την καταλάβουν. Όχι απροειδοποίητα…

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Θυμίζουμε μόνον τις σημαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων:

► 7-9: Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναλαμβάνει τον έλεγχο των δύο μεγαλύτερων εταιρειών στεγαστικής πίστης, Fannie Mae και Freddie Mac, οι οποίες εγγυώνται ή κατέχουν περίπου το 50% των ύψους 12 τρισ. δολαρίων στεγαστικών δανείων που έχουν δοθεί στις ΗΠΑ.

► 14-9: Η Merrill Lynch εξαγοράζεται από την Bank of America.

► 15-9: Η Lehman Brothers κηρύσσει πτώχευση.

► 17-9: Η Κεντρική Τράπεζα [FED] δανείζει 85 δισ. δολ. στην ασφαλιστική εταιρεία AIG, η οποία όδευε προς πτώχευση.

► 19-9: Ο υπουργός Οικονομικών Πόλσον ανακοινώνει το σχέδιο σωτηρίας, ύψους 700 δισ. δολ.

► 25-9: Η τράπεζα Washington Mutual κατάσχεται από τις ομοσπονδιακές αρχές και ο τραπεζικός κλάδος της πωλείται στην JP MorganChase έναντι 1,9 δισ. δολ.

► 29-9: Το σχέδιο του αμερικανού υπουργού Οικονομικών Χ. Πόλσον για τη διάσωση των τραπεζών καταψηφίζεται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων με 228-205 ψήφους.

► 29-9: Σύμφωνα με απόφαση των ομοσπονδιακών αρχών οι τραπεζικές δραστηριότητες της έκτης μεγαλύτερης τράπεζας των ΗΠΑ Wachovia «παραδίδονται» στη Citigroup.

► 1-10: Η Γερουσία των ΗΠΑ υπερψηφίζει το σχέδιο Πόλσον [74-25 ψήφοι], που αυτή τη φορά περιείχε περιείχε και διάφορα… γλυκαντικά [sweeteners, σύμφωνα με την αμερικανική πολιτική αργκό], όπως περικοπές φόρων [για τους πλούσιους, πάντα!]. Το σχέδιο αναμένεται να υπερψηφιστεί και από τη Βουλή στις 3 Οκτωβρίου, όταν θα τεθεί και πάλι προς έγκριση.

► 3-10: Το σχέδιο Πόλσον εγκρίνεται και από την Βουλή των Αντιπροσώπων.

* * *

Το πάρτυ τελείωσε… Ο Αμερικανός Αιώνας τελείωσε… Το τέλος του καπιταλισμού… Το τέλος της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς… Το τέλος του νεοφιλελευθερισμού… Και άλλα πολλά…

Μην… ψωνίσετε ακόμα τέτοιου είδους ιδεολογήματα. Κι αν αγοράσετε, μην πληρώσετε τοις μετρητοίς. Πάρτε ένα δάνειο. Αν καταρρεύσει ο καπιταλισμός δεν θα έχετε χάσει απολύτως τίποτα. Κι αν δεν καταρρεύσει πάλι θα έχετε όλο το χρόνο στη διάθεσή σας να το αποπληρώσετε. Ιδεολογικά, εννοώ…

Αυτό που σήμερα παρακολουθεί άναυδη [;] η ανθρωπότητα είναι ένα ακόμη επεισόδιο της σειράς: «Κρίσεις» του Καπιταλισμού. «Κρίσεις»: εντός εισαγωγικών. Ακόμη κι αν δεν υπήρχαν ο καπιταλισμός θα τις είχε εφεύρει. Ο καπιταλισμός βρίσκεται μονίμως -και θα βρίσκεται εσαεί, και μέχρι το τέλος του-  σε «κρίση». Οι «κρίσεις» είναι το οξυγόνο του. Οι «κρίσεις» είναι ο τρόπος με τον οποίο καταφέρνει να επεκτείνει την κυριαρχία του ολοένα και περισσότερο στο χώρο, ολοένα και περισσότερο στο χρόνο, ολοένα και περισσότερο σε κάθε όψη της ανθρώπινης ζωής. Ο καπιταλισμός είναι «κρίση». Μόνη του φιλοδοξία να κατασπαράξει τις σάρκες της ανθρωπότητας, τις δικές του σάρκες, τις σάρκες του πλανήτη, να χαθεί μαζί τους. Το καλώς εννοούμενο ατομικό συμφέρον που έχει μετατραπεί σε απληστία, σε αχορταγιά, σε βουλιμία…

Ο καπιταλισμός είναι «κρίση». Ακόμη κι αν δεν υπήρχαν «κρίσεις» θα τις είχε εφεύρει. Τις έχει εφεύρει!

Ποιος θυμάται, για παράδειγμα, τους χρηματιστηριακούς/τραπεζικούς «πανικούς» του 1893 ή του 1907; Και στους δύο, εμφανίζεται ως από μηχανής… σωτήρας του συστήματος ο J.P. Morgan. Ναι, το δικό του όνομα φιγουράρει στο όνομα μιας από τις μεγαλύτερες τράπεζες του πλανήτη: JP MorganChase. Το Chase παραπέμπει σ’ εκείνο των Ροκφέλερ. Ο Τζων Ντ. Ροκφέλερ είχε κι εκείνος συνεισφέρει τα μέγιστα στη σωτηρία της αμερικανικής οικονομίας το 1907. Ενώ και η Citibank, της Citigroup, είναι η τράπεζα των «φτωχών» Ροκφέλερ… Το «μίνι κραχ» του 1907 στις ΗΠΑ; Ενορχηστρωμένο άψογα -καταλαβαίνετε από ποιους- μέχρι την τελευταία του λεπτομέρεια είχε αποτελέσει την prova generale για το colpo grosso του 1929.  Αλλά αυτά είναι πράγματα που δεν διδάσκονται στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων, και δεν δημοσιεύονται στις εφημερίδες… Και οι «ψυχολογικές» επιπτώσεις του «πανικού» του 1907 οδήγησαν στη δημιουργία της Κεντρικής Τράπεζας [FED] των ΗΠΑ το 1913, που έχει ιδιώτες μετόχους. Τους γνωστούς…

Ναι, οι «κρίσεις» τρέφουν τον καπιταλισμό.

Μπορεί καπιταλιστές να χάνονται, τράπεζες να πτωχεύουν, επιχειρήσεις να κλείνουν, όμως, κάθε φορά, ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια. Και ξέρουμε όλοι μας ποιοι καλούνται, στο τέλος, να πληρώσουν τον λογαριασμό…

Όπως, καλή ώρα, συμβαίνει και σ’ αυτή την «κρίση» στις ΗΠΑ, που επεκτάθηκε ήδη στην Ευρώπη και -να είστε σίγουροι!- και σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Το σχέδιο Πόλσον, για παράδειγμα, για τη διάσωση των αμερικανικών τραπεζών προβλέπει τη διάθεση 700 δισ. δολ. για την αγορά όλων των «χαρτιών», παραγώγων των subprimes, που έχουν στα χέρια τους οι τράπεζες. Ζεστό χρήμα με αντάλλαγμα αέρα κοπανιστό. Ήδη οι κτηματομεσίτες ετοιμάζονται για το επόμενο πάρτι: θα αγοράσουν για ένα κομμάτι ψωμί μερικά εκατομμύρια κατασχεθείσες κατοικίες.

Και πού θα βρει η αμερικανική κυβέρνηση τα 700 δισεκατομμύρια; Θα τα δανειστεί. Αντιλαμβάνεστε από ποιες τράπεζες… Όπως αντιλαμβάνεστε και ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό…

Ήδη στην Αμερική γίνεται λόγος για λεηλασία, για πλιάτσικο. Εκατοντάδες οικονομολόγοι, αναλυτές, διανοούμενοι, όπως ο Τζέιμς Πέτρας [James Petras, No Bailout for Wall Street Billionaires], αντιτίθενται στο σχέδιο Πόλσον. Ζητούν τα 700 δισ. να διατεθούν για την κοινωνική ασφάλιση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη δημόσια εκπαίδευση…

Και κάποιοι, σε ολόκληρο τον πλανήτη, επιχαίρουν για την αποτυχία του μοντέλου της «ελεύθερης» αγοράς, επειδή το κράτος επιστρέφει και πάλι στην οικονομία. Καλά κρασιά, σύντροφοι!

Αυτό που παρακολουθούμε τις τελευταίες εβδομάδες είναι η ηρωικότερη -μέχρι στιγμής- στιγμή του καπιταλισμού. Το μεγαλύτερο πλιάτσικο σε πλανητικό επίπεδο. Η μεγαλύτερη λεηλασία πλούτου στην ιστορία των εθνών. Όλο και λιγότεροι πλούσιοι συγκεντρώνουν ολοένα και περισσότερο πλούτο στα χέρια τους, και ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη φτωχαίνουν.

Το πάρτι που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας έχει κυριολεκτικά «ανάψει»! Κι ας το βαφτίζουν κάποιοι «κρίση του καπιταλισμού». Είναι θέμα οπτικής γωνίας. «Ποιος μιλάει;», «και από ποια θέση;», είναι τα ερωτήματα που τίθενται, αυτή τη στιγμή, προς όλους. Για το μεγάλο κεφάλαιο είναι ένα ξεφάντωμα. Για μας, «τους από κάτω» είναι μια καταστροφή. Για εκείνους που επέλεξαν να υπηρετήσουν «τους από πάνω» δεν είναι παρά ακόμα μία «κρίση του καπιταλισμού».

Η παρούσα «κρίση του καπιταλισμού» δεν είναι παρά το μεγαλύτερο πάρτι που έγινε ποτέ σε βάρος της ανθρωπότητας. Οι επιπτώσεις του στον 21^ο αιώνα θα κάνουν τον 20^ο να μοιάζει με παιδική γιορτή.

Κάποιοι μιλούν για το τέλος του καπιταλισμού όπως τον ξέρουμε.  Παρακολουθούμε το τέλος μιας μορφής καπιταλισμού. Η επόμενη ενσάρκωσή του θα είναι χειρότερη. Ας προσέχαμε… Διότι, όπως λένε και στο χωριό μου, «να σε φυλάει ο Θεός από παλιούς διακονιαραίους και από καινούργιους νοικοκυραίους». Και σ’ αυτή την περίπτωση οι παλιοί διακονιαραίοι ανοίγουν καινούργιο σπίτι… Φουλ Πήριοντ.

* * *

► Το κείμενο δημοσιεύεται στη Ρήξη [#42] που κυκλοφόρησε σήμερα.

► Διαβάστε επίσης το πολύ ενδιαφέρον ιστοσημείωμα του Zalmoxis: Περιόρισε την αστακομακαρονάδα και την ρόκα παρμεζάνα και το θεωρεί… «κρίση» ο Ελληνάρας. Αμ δεν έχει δει τίποτε ακόμη με τις τόσες «μισές αλήθειες» που του έχουν πασάρει!